فوت و فن تنظیم سند در تهران قدیم

همشهری آنلاین- سید مهدی اعرابی، تهران پژوه: ثبت سند در تهران قدیم به روشی خاصی انجام می شد تا جای هیچ شکی میان طرفین معامله ایجاد نشود. هنگام نوشتن سند، آنچه مورد معامله قرار گرفته بود باید به‌طور دقیق و با جزئیات نوشته می‌شد؛ زمین، دکان، باغ، باغچه، توتستان، زمین مزروعی و هر آنچه که مورد معامله قرار گرفته بود را قید می کردند.

قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

استفاده از قید شمال و جنوب مرسوم نبود اما حدود اربعه آن ملک کاملاً مشخص می‌شد. حدود اربعه نزد طرفین معامله کاملاً شناخته شده بود و هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید که حدود آن را نمی‌شناختم. برای مشخص شدن این حدود، می‌نوشتند محدود است به شارع، به ملک فلان فرد یا به باغ فلان شخص.

با نگاهی به برگه‌های سند ازدواج یا سند مالکیت زمین به کلماتی بر می‌خوریم که هرکلمه توصیفی از طرفین معامله را دربردارد و حاوی بار معنایی مذهبی است. نوشتن این کلمات و عبارات در مقدمه هر سند، حاکی از قداست بخشیدن به سند است. بیشتر مردم افراد معتقد و متدینی بودند و با نوشتن این کلمات پایبندی خود را به عهدی که بسته‌اند محکم‌تر می‌کردند. اگر سند ازدواج یا معامله یا هر تعهد دیگری را می‌خواستند ثبت کنند، نوشتن این کلمات در کنار تعهدنامه به آن سند قوام و دوام متفاوتی می‌بخشید. با نگاهی دقیق به اسناد قدیمی شمیران نظیر این عبارات زیاد به چشم می‌خورد: «قرض از تحریر این کلمات شرعیه آن است که حضور به هم رساندند در محضر شرع مطاع لازم الاطباع عالی‌شان و سعادت نشان... »و بعد از این عبارات توصیفی نام فرد مورد وثوق را می‌نوشتند. علاوه بر این از یکسری کلمات استفاده می‌کردند که ناظر بر توصیف شخصیت طرفین عقد بود. نوشتن اسم و رسم طرفین معامله یا بیع حتماً دقیق و موجز بیان می‌شد.

مردم معمولاً برای ثبت سند نزد افرادی می‌رفتند که مورد وثوق و اطمینان اهالی یک محله یا شهر بودند. به این افراد «ثقه» گفته می‌شد و معمولاً روحانیون هر محله یا قریه یا قسمتی از شهر بودند.در موارد خاص هم برای ثبت یک سند به مراجع تقلید مراجعه می‌کردند. در میان کسانی که در تهران مورد رجوع بودند نام مرحوم آشیخ هادی نجم‌آبادی دیده می‌شود. بعدها می‌بینیم که شیخ فضل‌الله‌نوری، آسید عبدالله بهبهانی، آسید محمد طباطبایی نیز از افراد مورد وثوق مردم هنگام ثبت سند بوده‌اند. در تهران امور حسبیه شامل تولد، مرگ، طلاق و ازدواج را ثبت می‌کردند ولی ثبت ازدواج بیشتر اهمیت داشت. ثبت طلاق اگر متضمن بار مالی بود و باید ملکی جابه‌جا می‌شد یا چیزی داده می‌شد نزد اهل ثقه انجام می‌شد.

آشیخ رستم‌آبادی و آشیخ حسن رحمتی اوینی از افراد مورد اطمینان یا ثقه در شمیران بودند. معتمدان، معمرین، کهنسالان و ریش‌سفیدان از افراد ثقه و مورد اطمینان بودند. این افراد به حدی مورد اطمینان بودند که اگر سندی گم می‌شد سخن آنها میان طرفین دعوا فصل الخطاب به شمار می‌آمد. سندهای ازدواج، هویت فرد به شمار می‌رفت و طرفین در نگهداری آن کوشا بودند. کتابت اسناد موقوفه، بیع نامه‌ها، اسناد ازدواج، باغ، خانه، زمین‌های زراعی و حتی اسناد شبکه نهرها در زندگی گذشتگان به‌صورت حرفه و شغل بود. در زمانی که از ماشین تحریر خبری نبود، معمولاً کاتبان خوش خطی را برای نوشتن استخدام می‌کردند.